رشا و ارتشا چیست؟
رشا و ارتشا، در نظام حقوقی ایران به عنوان یکی از جرایم اقتصادی و اداری شناخته می‌شود که از مصادیق فساد محسوب می‌گردد. رشا به معنای رشوه دادن و ارتشا به معنای رشوه گرفتن است. این دو عمل هم‌زمان یا به‌صورت جداگانه، منجر به جرم محسوب می‌شوند. به عبارتی، فردی که رشوه می‌دهد (راشی) و فردی که رشوه می‌گیرد (مرتشی)، هر دو مشمول مجازات خواهند بود.
مطابق ماده ۵۸۸ قانون مجازات اسلامی، هرگاه کسی برای انجام یا عدم انجام کاری که در حیطه وظایف قانونی یک مأمور دولت یا کارمند عمومی است، به وی رشوه‌ای بدهد یا وعده‌ای بدهد، هم راشی و هم مرتشی مجرم شناخته می‌شوند. به همین دلیل است که این جرم از جمله جرایم دوطرفه محسوب می‌شود؛ یعنی هر دو طرف معامله (راشی و مرتشی) در وقوع آن نقش دارند.
رشا و ارتشا غالباً در بستر روابط اداری و استخدامی رخ می‌دهد و زمینه‌ساز تخلفات و فسادهای گسترده‌تر در جامعه است. ارتشا زمانی رخ می‌دهد که یک مأمور دولتی، کارمند یا هر فردی که در نهادهای عمومی مشغول به فعالیت است، در ازای دریافت مال یا منفعتی غیرقانونی، اقدامی که در حیطه وظایفش است را انجام دهد یا از انجام وظایف خود خودداری کند. بر اساس ماده ۳ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، عمل ارتشا برای مأموران دولتی یا کسانی که در امور دولتی نقش دارند، جرم سنگینی تلقی می‌شود.
رشوه چیست؟
رشوه در نظام حقوقی ایران به عنوان یک جرم اقتصادی شناخته می‌شود و تحت عنوان “اخلاقی” و “حقوقی” مجازات‌های خاصی دارد.بهترین وکیل رشوه تهران به شما توضیح می‌دهد که این جرم شامل پرداخت یا دریافت وجه یا هر نوع دارایی به منظور تأثیرگذاری بر یک مقام رسمی یا فردی در موقعیت قدرت است.
نکات کلیدی درباره جرم رشوه:
- تعریف: رشوه شامل هر نوع تسهیلات یا مزایای مالی است که به قصد تأثیرگذاری بر تصمیمات یا رفتار شخصی داده می‌شود.
- عناصر جرم: برای تحقق جرم رشوه، باید دو طرف وجود داشته باشند؛ یعنی فردی که رشوه می‌دهد و فردی که آن را می‌پذیرد. هر دو طرف ممکن است تحت پیگرد قانونی قرار بگیرند.
- مجازات‌ها: مجازات‌های رشوه در ایران می‌تواند شامل حبس، جریمه نقدی و انفصال از خدمات دولتی باشد. میزان مجازات به شرایط خاص هر پرونده و شدت عمل بستگی دارد.
- مراحل دادرسی: در صورتی که رشوه‌گیری یا رشوه‌دهی کشف شود، پرونده به مراجع قضایی ارجاع می‌شود و تحقیقات لازم انجام می‌شود.
- شکایت و ادعا: افراد می‌توانند به مراجع قضایی شکایت کنند، اما اثبات جرم رشوه نیازمند مدارک و شواهد معتبر است.
به طور کلی، رشوه یک جرم سنگین است که تبعات جدی برای افراد و جامعه دارد و وکلای متخصص در این زمینه می‌توانند راهنمایی‌های لازم را ارائه دهند. اگر سوال خاصی دارید یا به جزئیات بیشتری نیاز دارید، خوشحال می‌شوم کمک کنم!
شرایط تحقق جرم رشا و ارتشا
شرایط تحقق جرم رشا و ارتشا به چند نکته کلیدی بستگی دارد که بر اساس قانون مشخص شده‌اند. نخستین شرط، کارمند بودن یا مأمور دولتی بودن مرتشی است. طبق ماده ۳ قانون مجازات اسلامی، تنها کسانی که در چارچوب وظایف رسمی خود فعالیت دارند و مأمور به خدمات عمومی هستند، می‌توانند مشمول جرم ارتشا شوند. به عبارت دیگر، ارتشا صرفاً زمانی تحقق می‌یابد که فرد دریافت‌کننده رشوه (مرتشی) در ارتباط با وظایف قانونی و شغلی خود، اقدام به دریافت مال یا منفعتی غیرقانونی کند.
همچنین یکی دیگر از شرایط مهم در تحقق این جرم، ارتباط بین انجام یا عدم انجام یک وظیفه قانونی و پرداخت رشوه است. به این معنا که فرد راشی باید به قصد تغییر در انجام یا عدم انجام وظیفه‌ای که بر عهده کارمند است، اقدام به پرداخت رشوه نماید. اگر پرداخت رشوه به منظور تغییر در نحوه اجرای قانون یا تسریع یا تأخیر در انجام کار باشد، جرم رشا و ارتشا کامل شده و هر دو طرف مجرم شناخته می‌شوند.
بر اساس ماده ۵۹۰ قانون مجازات اسلامی، دریافت رشوه به هر شکل، اعم از پول نقد، وعده‌های مالی یا سایر امتیازات و حتی منافع غیرمالی، تحت شرایط خاصی جرم محسوب می‌شود. به این ترتیب، حتی وعده دادن به یک مأمور دولتی نیز می‌تواند به عنوان یکی از اجزای جرم ارتشا در نظر گرفته شود.
جرم ارتشا درجه چند است؟
یکی از سوالات رایج در خصوص جرم ارتشا، درجه جرم است. جرم ارتشا بر اساس مقدار رشوه و نقش فرد مرتشی در ساختار اداری یا دولتی، ممکن است به درجات مختلفی تقسیم شود. در قانون ایران، برای تشخیص درجه جرم از سیستم مجازات‌های تعزیری استفاده می‌شود. ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، جرایم تعزیری را به هشت درجه تقسیم کرده است که در هر مورد میزان مجازات بر اساس شدت جرم مشخص می‌شود.
جرم ارتشا با توجه به میزان رشوه و تأثیر آن در انجام یا عدم انجام وظیفه، ممکن است از درجه پنج تا هشت متغیر باشد. به طور کلی، هر چه مبلغ رشوه بیشتر باشد و تأثیر آن بر تخلفات اداری و اقتصادی شدیدتر، مجازات نیز سنگین‌تر خواهد بود. برای مثال، در مواردی که مبلغ رشوه بسیار بالا باشد یا به صورت سازمان‌یافته انجام گیرد، ارتشا ممکن است در درجه‌های سنگین‌تر (درجه یک تا چهار) قرار گیرد.
اگر به دنبال مشاوره و دفاع حرفه ای در جرایم کیفری هستید ، با وکلای مجرب ما تماس بگیرید و از حقوق خود دفاع کنید
تخفیف در جرم ارتشا
در برخی موارد، امکان تخفیف در مجازات جرم ارتشا وجود دارد. بر اساس ماده ۳۷ قانون مجازات اسلامی، دادگاه می‌تواند در موارد خاص با توجه به شرایط و شخصیت متهم، میزان مجازات را کاهش دهد. یکی از این شرایط، اعتراف و همکاری متهم در کشف سایر تخلفات مرتبط با پرونده است. برای مثال، اگر فرد مرتشی (دریافت‌کننده رشوه) قبل از کشف جرم، خود اقدام به افشای موضوع کند یا در جریان تحقیقات با مقامات قضایی همکاری کامل داشته باشد، دادگاه می‌تواند تخفیفاتی در مجازات او لحاظ کند.
همچنین بر اساس ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی، تخفیف می‌تواند شامل حال کسانی باشد که نقش کلیدی در ارتکاب جرم نداشته و بیشتر به عنوان یک واسطه عمل کرده‌اند. البته لازم به ذکر است که تصمیم نهایی در خصوص تخفیف مجازات به عهده دادگاه است و بستگی به شرایط پرونده و شخصیت متهم دارد.
آیا مجازات رشوه قابل تعلیق است؟
یکی دیگر از سوالات مهم در خصوص جرم رشوه این است که آیا مجازات رشوه قابل تعلیق است؟ بر اساس ماده ۴۶ قانون مجازات اسلامی، تعلیق مجازات تنها در شرایط خاصی امکان‌پذیر است. در مواردی که جرم ارتشا به عنوان یک جرم سنگین و عمدی شناخته شود، تعلیق مجازات به ندرت امکان‌پذیر است. اما در موارد جزئی‌تر و با توجه به شرایط خاص، دادگاه ممکن است تصمیم به تعلیق مجازات بگیرد.
تعلیق مجازات به معنای تعویق اجرای حکم است که در شرایطی که متهم دارای سابقه کیفری نباشد یا جرم انجام‌شده تأثیر گسترده‌ای بر نظم عمومی نداشته باشد، می‌تواند اعمال شود.
اهمیت عنوان سازمانی در تحقق جرم رشا و ارتشا
در جرم رشا و ارتشا، نقش و عنوان سازمانی فرد مرتشی بسیار حائز اهمیت است. طبق قانون، تنها کارمندان دولتی یا مأمورانی که در نهادهای عمومی مشغول به فعالیت هستند، می‌توانند مرتشی شناخته شوند. بنابراین، برای تحقق جرم ارتشا، فرد باید دارای عنوان رسمی یا قانونی در چارچوب وظایف مشخص‌شده باشد. برای مثال، یک کارمند شهرداری، یک قاضی، یک مأمور پلیس یا حتی یک معلم مدرسه دولتی می‌تواند مرتشی شناخته شود.
همچنین بر اساس ماده ۵۹۳ قانون مجازات اسلامی، در برخی موارد، حتی اگر فرد از نظر قانونی مأمور نباشد اما به نحوی در جریان امور عمومی یا دولتی نقش داشته باشد، می‌تواند مرتکب جرم ارتشا شود. این مساله به اهمیت عنوان سازمانی و نقش فرد در تحقق جرم تاکید دارد.
رشا و ارتشا در قانون مجازات اسلامی
قانون مجازات اسلامی ایران یکی از مهم‌ترین منابع قانونی برای تعیین و تشخیص جرایم و مجازات‌هاست. مواد ۵۸۸ تا ۵۹۴ این قانون به تفصیل به جرم رشا و ارتشا پرداخته‌اند. بر اساس ماده ۵۸۸، هرگونه پرداخت یا وعده پرداخت رشوه به مأموران دولتی، کارمندان و یا افرادی که به نحوی از انحا به خدمت دولت یا نهادهای عمومی مشغول هستند، جرم محسوب می‌شود. از طرف دیگر، مأمور دولتی یا کارمند عمومی که رشوه دریافت کند، طبق ماده ۵۸۹ قانون مجازات اسلامی، مجرم شناخته می‌شود و مشمول مجازات‌های سنگین خواهد شد.
بر اساس ماده ۵۹۰ قانون مجازات اسلامی، اگر فردی به عنوان واسطه بین راشی و مرتشی عمل کند، حتی اگر خود مستقیماً رشوه‌ای دریافت نکرده باشد، در حکم مرتکب جرم است و مشمول مجازات خواهد بود. این ماده بر این موضوع تأکید دارد که حتی نقش‌های میانجی‌گری در جرایم مرتبط با رشا و ارتشا نیز می‌تواند جرم تلقی شود و فرد واسطه به همراه راشی و مرتشی مجازات خواهد شد.
علاوه بر این، ماده ۵۹۳ قانون مجازات اسلامی مقرر کرده است که در برخی موارد خاص، حتی اگر فرد مرتشی مأمور دولتی نباشد اما به نحوی از امکانات دولتی استفاده کند و یا در جریان انجام وظایف عمومی نقش داشته باشد، می‌تواند مجرم شناخته شود. این موضوع نشان می‌دهد که قانونگذار در برخورد با جرم ارتشا، دید گسترده‌ای به مسئولیت افراد داشته و حتی اشخاص غیردولتی که در چارچوب وظایف عمومی فعالیت می‌کنند، مشمول مجازات خواهند بود.
ارزش مالی داشتن مال در جرم رشا و ارتشا
در جرم رشا و ارتشا، یکی از موضوعات مهم، ارزش مالی داشتن مال یا منفعتی است که به عنوان رشوه داده یا گرفته می‌شود. قانونگذار در قوانین کیفری ایران به روشنی به این نکته اشاره کرده است که مالی که به عنوان رشوه داده یا دریافت می‌شود، باید دارای ارزش اقتصادی یا قابل مبادله و منفعت مادی باشد. در غیر این صورت، تحقق جرم رشوه با اشکال مواجه می‌شود.
مفهوم ارزش مالی در رشا و ارتشا
طبق ماده ۳ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، رشوه به معنای پرداخت مال یا هر نوع منفعت غیر مشروع به مأمورین و کارمندان دولتی یا افراد دارای سمت رسمی است. مال می‌تواند به صورت نقدی یا غیر نقدی باشد، اما نکته اصلی این است که باید ارزش اقتصادی داشته باشد و برای فرد راشی یا مرتشی منفعتی فراهم کند.
مال یا منفعت رشوه
منفعت یا مالی که به عنوان رشوه داده می‌شود، الزاما نیازی به این ندارد که به شکل پول نقد باشد. این مال می‌تواند هر چیزی باشد که از دیدگاه عرف و قانون ارزش مالی دارد. برخی از مصادیق مال رشوه عبارتند از:
- پول نقد: رایج‌ترین شکل رشوه است که به عنوان وجه نقد به کارمند یا مأمور دولتی پرداخت می‌شود.
- املاک و مستغلات: واگذاری زمین، خانه یا ملک به کارمند دولتی در قبال انجام کاری که مرتبط با وظایف شغلی او است.
- کالاهای با ارزش: شامل طلا، جواهرات، خودرو، و حتی اشیای هنری یا با ارزش فرهنگی.
- خدمات رایگان: ارائه خدماتی که هزینه دارد، به صورت رایگان یا با قیمت پایین‌تر از عرف بازار.
- وام‌های بدون بهره یا با بهره کم: اعطای وام‌های بی‌بهره یا کم‌بهره نیز می‌تواند به عنوان رشوه تلقی شود.
آیا خدمات غیرمالی هم می‌تواند رشوه باشد؟
بله، در مواردی که خدمت یا منفعتی غیرمالی نیز به مأمور یا کارمند دولتی داده می‌شود که ارزش اقتصادی داشته باشد، می‌تواند به عنوان رشوه محسوب شود. به طور مثال، واگذاری امکانات یا ارتباطاتی که به مأمور یا کارمند کمک کند تا به منفعت مالی یا اقتصادی برسد.
اهمیت ارزش مالی در تحقق جرم
اگر مالی که به عنوان رشوه داده یا دریافت می‌شود فاقد ارزش اقتصادی باشد، ممکن است جرم ارتشا محقق نشود. در واقع، ارزش مالی یکی از عناصر اصلی تحقق جرم ارتشا است و دادگاه‌ها هنگام بررسی پرونده‌های رشوه به این موضوع توجه ویژه‌ای دارند.
جمع‌بندی:
ارزش مالی مال یا منفعت در جرم رشا و ارتشا یکی از ارکان اساسی است که قانونگذار به آن اشاره کرده است. مال باید ارزش اقتصادی داشته و برای فرد مرتشی یا راشی منفعتی ایجاد کند. چه به صورت نقدی و چه غیر نقدی، رشوه تنها زمانی تحقق می‌یابد که مال یا منفعتی که ارائه شده است، دارای ارزش مالی و اقتصادی باشد.
مطلق بودن جرم رشا و ارتشا
مطلق بودن جرم رشا و ارتشا یکی از اصول حقوقی مهم در نظام کیفری ایران است که به معنای این است که برای تحقق این جرایم، نیازی به وقوع نتیجه خاصی نیست. یعنی به محض اینکه عمل پرداخت (در رشا) یا دریافت (در ارتشا) انجام شد، جرم محقق شده و نیازی نیست که اثرات یا نتایج خاصی از این عمل به وجود بیاید. در ادامه، به تفسیر دقیق این موضوع و اهمیت آن در چارچوب قانون می‌پردازیم.
مفهوم مطلق بودن جرم
در حقوق کیفری، جرایم به دو دسته تقسیم می‌شوند: جرایم مقید و جرایم مطلق.
- جرایم مقید: جرایمی هستند که برای تحقق آنها، علاوه بر انجام عمل مجرمانه، باید نتیجه‌ای خاص نیز به وقوع بپیوندد. برای مثال، در جرم قتل، نتیجه یعنی فوت فرد قربانی، برای تحقق جرم ضروری است.
- جرایم مطلق: در این دسته از جرایم، انجام عمل مجرمانه به تنهایی کافی است و نیازی به تحقق نتیجه نیست. جرم رشا و ارتشا در این دسته قرار می‌گیرند.
مطلق بودن جرم رشا و ارتشا به چه معناست؟
در جرم رشا و ارتشا، همین که پیشنهاد رشوه داده شود یا رشوه دریافت گردد، جرم تحقق یافته است. لازم نیست که نتیجه‌ای از این رشوه‌گیری یا رشوه‌دهی حاصل شود. به عبارت دیگر:
- اگر فردی به کارمند دولتی رشوه دهد تا کاری غیرقانونی انجام دهد، حتی اگر آن کارمند اقدام به انجام آن کار نکند یا آن کار محقق نشود، جرم رشا و ارتشا به دلیل پرداخت یا پیشنهاد رشوه محقق شده است.
- همین‌طور، اگر کارمند دولتی رشوه‌ای دریافت کند، حتی اگر هیچ‌گونه تغییری در اقدامات اداری یا تصمیم‌گیری‌هایش رخ ندهد، جرم ارتشا محقق است.
مصادیق مطلق بودن جرم رشا و ارتشا
برای درک بهتر مطلق بودن جرم رشا و ارتشا، می‌توان به چندین مثال ساده اشاره کرد:
- پیشنهاد رشوه بدون قبول: اگر شخصی به کارمند دولتی پیشنهاد رشوه دهد و کارمند از قبول آن امتناع کند، عمل رشا (پیشنهاد دهنده) همچنان جرم است، هرچند که کارمند رشوه را نپذیرد.
- دریافت رشوه بدون انجام عمل غیرقانونی: اگر کارمند دولتی رشوه‌ای دریافت کند اما آن عمل غیرقانونی را انجام ندهد یا شرایط تغییر کند و نیازی به انجام آن کار نباشد، عمل ارتشا همچنان محقق شده است.
- رشوه به واسطه: حتی اگر رشوه به طور غیر مستقیم از طریق واسطه به کارمند دولتی داده شود و هیچ تغییری در تصمیمات اداری یا خدمات او رخ ندهد، جرم ارتشا و رشا محقق شده است.
دلایل مطلق بودن جرم رشا و ارتشا
- پیشگیری از فساد اداری: قانونگذار با مطلق در نظر گرفتن جرم رشا و ارتشا قصد دارد که به صورت پیشگیرانه جلوی هرگونه فساد اداری را بگیرد. حتی اگر نتیجه‌ای از رشوه‌گیری حاصل نشود، خود عمل پرداخت یا دریافت رشوه فسادآور است و نباید بدون مجازات بماند.
- حفظ سلامت نظام اداری: به دلیل نقش مهم کارمندان دولتی و مأمورین عمومی در حفظ سلامت و اعتماد عمومی به سیستم اداری، مطلق بودن جرم ارتشا باعث می‌شود که این افراد از هرگونه تماس غیرقانونی با منافع مالی شخصی دور بمانند.
استناد به قوانین ایران
در قانون مجازات اسلامی و قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، مطلق بودن جرم رشا و ارتشا به وضوح مشهود است. ماده ۳ قانون تشدید بیان می‌کند که همین که رشوه پیشنهاد یا دریافت شود، جرم محقق شده است، بدون اینکه نیازی به تحقق نتیجه خاص باشد.
همچنین ماده ۵۸۸ و ۵۸۹ قانون مجازات اسلامی نیز در مورد رشوه‌دهنده و رشوه‌گیرنده تصریح می‌کنند که پرداخت، وعده، یا قبول رشوه به محض وقوع، جرم محسوب می‌شود، حتی اگر عملی که به خاطر آن رشوه داده شده، محقق نگردد.
شروع به جرم رشا و ارتشا
یکی از مباحث مهم در حقوق کیفری، مفهوم شروع به جرم است. بر اساس قوانین ایران، حتی اگر جرمی به صورت کامل اتفاق نیفتد، اما عملیات اجرایی جرم آغاز شود و سپس متوقف گردد، این امر می‌تواند مشمول مجازات باشد. در مورد رشا و ارتشا، ماده ۴۱ قانون مجازات اسلامی به موضوع شروع به جرم اشاره دارد.
در مواردی که راشی قصد دارد رشوه‌ای پرداخت کند اما به هر دلیلی موفق به این کار نمی‌شود، یا اگر مرتشی درصدد دریافت رشوه باشد اما انجام آن به تأخیر افتد یا متوقف شود، این اقدام به عنوان شروع به جرم ارتشا قابل تعقیب است. هرچند که میزان مجازات در این موارد نسبت به ارتکاب کامل جرم کمتر است، اما قانونگذار این حالت را نیز به رسمیت شناخته و برای آن مجازات تعیین کرده است.
دادن رشوه به طور مستقیم یا غیر مستقیم
یکی از مسائلی که در پرونده‌های رشا و ارتشا بسیار مهم است، نحوه پرداخت رشوه است. این جرم می‌تواند به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم رخ دهد. در حالت مستقیم، فرد راشی به طور شخصی و مستقیماً به مأمور یا کارمند دولتی پرداخت را انجام می‌دهد. اما در بسیاری از موارد، رشوه از طریق واسطه‌ها یا اشخاص ثالث به دست مأمور می‌رسد. بر اساس ماده ۵۸۹ قانون مجازات اسلامی، در هر دو حالت، چه پرداخت مستقیم باشد و چه غیر مستقیم، هر دو طرف مجرم شناخته می‌شوند و مجازات‌های مشخصی برای آنها در نظر گرفته شده است.
پرداخت غیر مستقیم رشوه به این معناست که فردی به عنوان واسطه عمل کرده و رشوه را به مأمور دولتی یا کارمند عمومی انتقال می‌دهد. این واسطه‌گری نیز به عنوان جرم تلقی می‌شود و واسطه به همراه راشی و مرتشی مشمول مجازات خواهند بود.
اختلاس و ارتشا چیست؟
در برخی از موارد، اختلاس و ارتشا ممکن است با یکدیگر اشتباه گرفته شوند یا به عنوان جرایمی هم‌پوشان دیده شوند. با این حال، این دو جرم دارای تفاوت‌های اساسی هستند. اختلاس به معنای تصرف غیرقانونی در اموال عمومی یا اموال متعلق به دولت توسط مأمور یا کارمند دولتی است. به عبارتی، فرد اختلاس‌گر از موقعیت شغلی خود سوءاستفاده کرده و اموال یا پول‌های دولتی را به نفع خود یا دیگری تصاحب می‌کند.
از سوی دیگر، ارتشا به معنای دریافت رشوه برای انجام یا عدم انجام کاری در چارچوب وظایف قانونی است. به عبارتی، در ارتشا، کارمند یا مأمور دولتی برای انجام یک اقدام خاص، مبلغ یا منفعتی از فردی دیگر دریافت می‌کند که این عمل بر خلاف وظایف قانونی وی است. هرچند که در هر دو مورد سوءاستفاده از موقعیت شغلی وجود دارد، اما ماهیت جرایم متفاوت است.
بر اساس ماده ۵ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، این دو جرم مجازات‌های مشابهی دارند، اما تفاوت در ماهیت جرایم باعث تفاوت‌هایی در نحوه اثبات و اجرای مجازات‌ها می‌شود.
تاثیر تقدم و تاخر در تحقق جرم ارتشا
یکی دیگر از مسائل حقوقی که در جرم ارتشا بسیار اهمیت دارد، تقدم و تاخر در پرداخت و دریافت رشوه است. برای تحقق جرم ارتشا، لزوماً نیازی نیست که رشوه پیش از انجام وظیفه پرداخت شود. در بسیاری از موارد، مأمور یا کارمند دولتی پس از انجام وظیفه نیز ممکن است رشوه دریافت کند.
بر اساس ماده ۵۸۹ قانون مجازات اسلامی، در هر دو حالت، چه رشوه قبل از انجام کار یا بعد از آن پرداخت شود، جرم ارتشا تحقق می‌یابد. مهم‌ترین نکته در اینجا ارتباط بین وظیفه قانونی فرد و دریافت رشوه است. به این معنا که اگر مأمور یا کارمند دولتی در ازای انجام یا عدم انجام وظیفه‌ای که بر عهده او بوده، رشوه دریافت کند، حتی اگر پس از انجام آن باشد، همچنان جرم ارتشا محقق شده و فرد مشمول مجازات خواهد شد.
علم به کارمند بودن مرتشی
یکی از شرایط مهم برای تحقق جرم ارتشا، این است که راشی (پرداخت‌کننده رشوه) باید علم به کارمند بودن یا مأمور دولتی بودن فرد مقابل داشته باشد. به این معنا که اگر فردی به اشتباه به شخصی که کارمند دولتی نیست رشوه پرداخت کند، جرم ارتشا محقق نخواهد شد.
بر اساس ماده ۵۸۸ قانون مجازات اسلامی، یکی از شروط اصلی برای تحقق جرم ارتشا، این است که فرد راشی بداند که فرد مقابل مأمور یا کارمند دولتی است و در چارچوب وظایف شغلی خود فعالیت می‌کند. در غیر این صورت، اگر راشی نسبت به این موضوع جاهل باشد، امکان تحقق جرم کاهش می‌یابد.
وعده دادن در جرم ارتشا
نکته مهم دیگری که در جرم ارتشا وجود دارد، موضوع وعده دادن است. بر اساس ماده ۵۸۹ قانون مجازات اسلامی، حتی اگر فردی صرفاً وعده پرداخت رشوه بدهد و پرداختی انجام نشود، این وعده نیز جرم محسوب می‌شود. بنابراین، تنها دریافت واقعی رشوه نیست که جرم است، بلکه حتی وعده یا تعهد به پرداخت نیز می‌تواند جرم ارتشا را محقق کند.
این امر نشان‌دهنده سخت‌گیری قانونگذار در برخورد با این جرم است. در بسیاری از موارد، وعده دادن یا تعهد به پرداخت می‌تواند فشار روانی یا تأثیر غیرمستقیمی بر مأمور دولتی بگذارد و به همین دلیل قانون این موارد را نیز مشمول مجازات دانسته است.
سوالات متداول
۱. جرم ارتشا چیست؟
ارتشا به معنای دریافت رشوه توسط مأمور یا کارمند دولتی در قبال انجام یا عدم انجام کاری است که در چارچوب وظایف شغلی او قرار دارد. این جرم در قانون مجازات اسلامی تعریف شده و مشمول مجازات‌های سنگینی می‌شود.
۲. جرم رشا چیست؟
رشا به معنای پرداخت رشوه است. یعنی فردی (راشی) به مأمور دولتی یا کارمند عمومی برای انجام یا عدم انجام کار مشخصی رشوه می‌دهد. فرد راشی نیز مشمول مجازات خواهد بود.
۳. مجازات ارتشا در قانون ایران چیست؟
طبق ماده ۳ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، مجازات ارتشا ممکن است از چند ماه حبس تا حبس ابد متغیر باشد و بسته به میزان رشوه، موقعیت شغلی مرتشی و شرایط پرونده می‌تواند شامل جزای نقدی و حتی قطع دست در موارد سنگین باشد.
۴. آیا پرداخت رشوه توسط افراد عادی هم جرم است؟
بله، هر فردی که رشوه پرداخت کند (چه مستقیم و چه غیر مستقیم)، مشمول مجازات خواهد بود. این مجازات بسته به میزان رشوه و شرایط پرونده متفاوت است.
۵. آیا شروع به جرم ارتشا نیز جرم است؟
بله، حتی اگر پرداخت یا دریافت رشوه به طور کامل انجام نشود، اما فرد شروع به پرداخت یا دریافت کرده باشد، این اقدام تحت عنوان شروع به جرم مشمول مجازات خواهد بود.
۶. تفاوت بین اختلاس و ارتشا چیست؟
اختلاس به معنای تصرف یا سوءاستفاده از اموال عمومی یا دولتی است که توسط مأمور یا کارمند دولتی صورت می‌گیرد. ارتشا به دریافت رشوه در قبال انجام یا عدم انجام کاری است که در چارچوب وظایف قانونی فرد قرار دارد. هرچند هر دو جرم از نوع سوءاستفاده از موقعیت شغلی هستند، اما ماهیت جرایم و مجازات آنها متفاوت است.
۷. آیا در جرم ارتشا تخفیف مجازات ممکن است؟
بله، در برخی موارد خاص مانند همکاری با مراجع قضایی، تخفیف در مجازات ممکن است. اما این تخفیف‌ها بستگی به شرایط و نحوه ارتکاب جرم دارد و توسط دادگاه تصمیم‌گیری می‌شود.
۸. آیا جرم رشوه و ارتشا مشمول مرور زمان می‌شود؟
طبق قانون مجازات اسلامی، جرم رشوه و ارتشا مشمول مرور زمان نیستند. یعنی حتی اگر زمان زیادی از وقوع جرم گذشته باشد، امکان تعقیب و مجازات فرد وجود دارد.
۹. آیا پرداخت غیر مستقیم رشوه هم جرم است؟
بله، پرداخت رشوه از طریق واسطه‌ها یا به صورت غیر مستقیم نیز جرم محسوب می‌شود. فرد واسطه هم مانند راشی و مرتشی مجرم است و مشمول مجازات خواهد بود.
۱۰. شرایط تحقق جرم رشا و ارتشا چیست؟
برای تحقق جرم رشا و ارتشا، باید چند شرط وجود داشته باشد: ۱) پرداخت یا وعده پرداخت رشوه توسط راشی، ۲) دریافت یا قبول رشوه توسط مرتشی، ۳) انجام یا عدم انجام کاری توسط مرتشی که در چارچوب وظایف قانونی او باشد.
۱۱. آیا وعده دادن رشوه هم جرم است؟
بله، بر اساس ماده ۵۸۹ قانون مجازات اسلامی، حتی اگر فردی فقط وعده پرداخت رشوه بدهد و هیچ پول یا مال دیگری رد و بدل نشود، همچنان این اقدام جرم محسوب شده و مشمول مجازات است.
۱۲. آیا مجازات ارتشا قابل تعلیق است؟
در برخی شرایط و طبق نظر دادگاه، امکان تعلیق مجازات وجود دارد، اما معمولاً در جرایم سنگین مانند ارتشا، تعلیق مجازات به ندرت انجام می‌شود. این بستگی به شرایط و وضعیت پرونده دارد.
۱۳. چه کسی می‌تواند مرتکب جرم ارتشا شود؟
مرتشی (دریافت‌کننده رشوه) باید حتماً مأمور دولتی یا کارمند عمومی باشد که در چارچوب وظایف شغلی خود اقدام به دریافت رشوه می‌کند.
۱۴. آیا شخصی که رشوه می‌دهد، امکان شکایت دارد؟
بله، اگر فردی به زور یا اجبار مجبور به پرداخت رشوه شده باشد، می‌تواند به مقامات قضایی مراجعه و شکایت کند. در برخی موارد، راشی می‌تواند با همکاری با مقامات قضایی تخفیف یا معافیت از مجازات دریافت کند.
۱۵. آیا تفاوتی بین پرداخت مستقیم و غیر مستقیم رشوه وجود دارد؟
خیر، قانون مجازات اسلامی هر دو حالت پرداخت مستقیم و غیر مستقیم رشوه را به عنوان جرم در نظر گرفته و مجازات مشابهی برای آنها تعیین کرده است.
لینک های مفید
