شرایط قاضی

در این نوشتار به دنبال تبیین شرایطی هستیم که بیانگر شرایط قاضی است .در ابتدا از دیدگاه امیرالمومنین علیه السلام به بیان شرایط قاضی می پردازیم.

امیرالمومنین علیه السلام در نامه خود به مالک اشتر شرایط قاضی خوب را چنین بیان می نمایند: برای قضاوت در میان مردم بهترین را برگزین.

ویژگی های قاضی از دیدگاه امیر المومنین

۱ از عهده قضاوت برآید.
۲ اصحاب دعوا نتوانند نظر خود را بر او تحمیل کنند.
۳ چون به خطای خود آگاه شود از آن بازگردد نه اینکه بر اشتباه خود پافشاری کند.
۴ طمعکار نباشد.
۵ در مواضع شرک درنگ کند تا حقیقت برایش کشف شود.
۶ حجت و دلیل را بیش از همه فرابگیرد.
۷ در کشف حقیقت از همه بردبار تر باشد.
۸ وقتی حقیقت روشن شد از همه قاطع تر باشد.
۹ همین که موضوع را تشخیص داد در صدور حکم تاخیر نورزد.
۱۰ از ستایش دیگران در حق خود گمراه نگردد.
و این را بدان که عده این افراد اندک است.

( نهج البلاغه. ترجمه فیض الاسلام نامه ۵۳ .صفحات ۱۰۰۹ و ۱۰۱۰ )

با توجه به بیان شرایط قاضی از دیدگاه امیرالمومنین علیه السلام می توانیم به این نتیجه برسیم که مهمتر از دانش یک قاضی، ویژگی های اخلاقی رفتاری و شخصیتی اوست که اهمیت دارند ، دلیل این امر هم واضح است.

زیرا قاضی در مقامی قرار دارد که می تواند با حکم خود حق را به حقدار برساند و یا با چرخش ناصواب قلم خود حق را پایمال نماید.
پس می توان گفت که شرایط قاضی و ویژگی‌های شخصیتی قاضی به نوعی اهمیت بسیار بالایی دارد.

هرچند که تاکید بر سلامت کردار و اخلاق قاضی نفی کننده صلاحیت علمی و استدلالی قاضی نیست .

اگر به دنبال بهترین وکیل پایه یک دادگستری هستید کلیک نمایید.

معنای لغوی قضاء و قاضی

قَضاء در لغت به معنای پایان دادن به امری است. قاضی اسم فاعل از ریشه قَضی است و معنای آن شخصی است که به امر پایان می دهد.

در اصطلاح نیز به همین علت به رئیس دادگاه قاضی می گویند چرا که با رای خود به امر مورد رسیدگی فیصله می دهد .

در واقع قاضی شخصی است که در میان مردم حکم نموده و اختلاف و خصومت ها را حل و فصل می نماید.

منبع رای و حکم قاضی چیست؟

مسئله قضاوت به قدری از اهمیت بالایی برخوردار است که خداوند متعال در قرآن در سوره مائده آیه ۴۹ و سوره صاد آیه ۲۶ در دو مورد به این مسئله مهم اشاره می فرماید.

در مورد اول به یکی از پیامبران خود داوود علیه السلام دستور می‌دهد که در میان مردم به حق حکم کنید .

و در جای دیگر به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم دستور می‌دهد که بر اساس آنچه به تو وحی شده حکم کن.

در واقع این آیات بیانگر این هستند که حل و فصل اختلافات از جانب پیامبران حتی، نمی تواند بر اساس میل و دانش و اراده آنها باشد .

بلکه باید بر اساس آنچه به ایشان وحی شده و حق،داوری و حکم نمایند .

 اصل ۱۶۷ قانون اساسی بیان می کند :

(در مورد شرایط قاضی)

《قاضی موظف است کوشش کند حکم هر دعوا را در قوانین مدون بیابد و اگر نیابد با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر حکم را صادر نماید 》 .
در واقع با توجه به مقدمات گفته شده به این نتیجه می رسیم که منبع و مجرای حکم قاضی به ترتیب اولویت؛ قانون موضوعه، منابع معتبر اسلامی و فتاوای معتبر است ، و نه میل و اراده خود او .

تا اینجا مشخص شد که قاضی شخصی است که نزاع و اختلافات میان اشخاص طرف دعوا را بر اساس قانون و موازین شرع و بر مبنای عدالت حل و فصل می نماید.

شرایط احراز صلاحیت قضاوت و قاصی شدن

در رابطه با شرایط قاضی و این که برای رسیدن به منصب قضاوت چه شرایطی باید داشته باشیم هم می‌توان در این نوشتار به آن پرداخت.

شرایط احراز صلاحیت برای تصدی منصب قضاوت طبق آیین نامه نحوه جذب گزینش و کارآموزی داوطلبان تصدی امر قضا به دو دسته شرایط عمومی و اختصاصی تقسیم شده است .

شرایط قاضی عمومی طبق ماده ۱۳ این آیین نامه شرایط عمومی تصدی قضاوت و قاضی شدن از این قرار است:

۱_ تابعیت اصلی ایران.
۲_اعتقاد و التزام عملی به دین مبین اسلام ،ایمان و عدالت.
۳_التزام عملی به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اصل ولایت مطلقه فقیه و عدم وابستگی تشکیلاتی به احزاب سازمان‌ها و گروه‌های غیرقانونی یا هواداری از آنها مگر در صورت احراز توبه.
۴_ طهارت مولد یا حلال زادگی.
۵_ داشتن سلامت جسمی و روانی و توانایی برای انجام کار قضایی به موجب شیوه‌نامه‌های که به تصویب رئیس قوه قضائیه می‌رسد.
۶_ داشتن کارت پایان خدمت وظیفه و یا معافیت از خدمت.
۷_ نداشتن سابقه محکومیت کیفری موثر.
۸ _حسن شهرت، اخلاق و امانت داری.
۹_ عدم اعتیاد به دخانیات مواد مخدر و روانگردان.

شرایط قاضی اختصاصی که در ماده ۳ این آیین نامه ذکر شده.

۱_ کارشناس حقوق در یکی از گرایش ها۲_ کارشناس الهیات با گرایش فقه و مبانی حقوق اسلامی
۳_ کارشناس فقه و حقوق
۴_ کارشناس ارشد پیوسته معارف اسلامی و حقوق در یک از گرایش‌ها
۵ _ کارشناسی ارشد پیوسته الهیات و معارف اسلامی و ارشد با گرایش فقه و مبانی حقوق اسلامی
۶_دانش‌آموختگان سطح دو حوزه علمیه

بدیهی است اشخاص متقاضی منصب قضاوت هر یک مدارک آکادمیک دانشگاهی یا مدرک حوزوی ذکر شده در بالا را داشته باشند می توانند در آزمون قضاوت ثبت نام و شرکت نمایند.

شرایط قاضی

یکی از مهمترین ویژگیهای یک قاضی، علم است. دانش کافی و به روز، لازمه جدا نشدنی و دائمی هر شخصی است که قاضی نام دارد.

در واقع از نگاه فقهی هم اگر به این مسئله نظری بیندازیم، قاضی اگر حکمی را بر اساس جهل یا عدم علم بدهد ، آن حکم نافذ نبوده و قابلیت تبعیت و اجرا ندارد.

منظور از علم در نگاه فقهی، علم به احکام است. البته که برخی قضات که دانش حقوق را در دانشگاه آموخته اند نیز دارای علم هستند زیرا بر مبنای قانون، شرط علمی قاضی، دانش حقوقی است.

زیرا قانون جمهوری اسلامی برگرفته از فقه و مبانی شرعی است. حال اگر شخصی علاوه بر دانش حقوقی دانش فقهی و اصولی هم داشته باشد باز هم‌صلاحیت قضاوت را دارد.

ویژگی عدالت در قاضی به چه معناست؟

عدالت یک مفهوم عام و کلی است که از دیدگاه های مختلف می توان آن را بررسی نمود .

عدالت از دیدگاه فقهی ، جنبه عملی قاضی را در نظر می‌گیرد در واقع عادل از نظر شرعی به شخصی اطلاق میشود که گناه کبیره انجام نداده و بر گناه صغیره اصرار نورزد.
و اما عدالت از منظر اجتماعی به این معناست که بین اشخاص به گونه‌ای برابر و مساوی برخورد شود .

از دیدگاه اخلاقی عدالت به این معناست که با سنجش شرایط مختلف اشخاص و بر اساس آن ویژگی ها و شرایط ، اشخاص را از چیزی بهره مند یا محروم نمایید.

از این دیدگاه دیگر صحبت از تساوی در حقوق و مسئولیت ها نیست.

از دیدگاه قانونی و حقوقی عدالت به این معناست که همه اشخاص در برابر قانون و حکم آن برابرند .
و اما سوالی که پیش می‌آید این است که عدالت در قضاوت به چه شکلی است و قاضی عادل کیست ؟
در پاسخ می توان اینگونه به این سوال جواب داد که در واقع قاضی می باید شرایط اشخاص را سنجیده و بر اساس آنها حکم دهد.

در حقوق جزای ایران ۲ اصل مهم داریم ، به نام اصل شخصی بودن مجازات و اصل فردی بودن مجازات.

در واقع با بررسی روح قانون می‌توان به این نتیجه رسید که قاضی در بررسی مستندات و اظهارات طرفین می باید شرایط اشخاص را در نظر بگیرد .

مثلاً اینکه شخص تا به حال جرمی مرتکب شده یا خیر؟ آیا متهم سابقه دار بوده و از کرده خود پشیمان بوده یا خیر؟ و دیگر مسائل دخیل در مجازات.

در واقع این شرایط موثر در صدور رای قاضی است. در مرحله بعدی یعنی پس از صدور حکم همه در برابر این حکم که برگرفته از قانون است برابر بوده و باید از آن اطاعت کنند صرف نظر از جایگاه اجتماعی اقتصادی و خانوادگی.

اصل شخصی بودن و اصل فردی بودن:

به این معنا که هیچکس در قبال خطا یا جرم دیگری مسئول نبوده و شخص مجرم و شخص خطاکار مستحق مجازات است.
اصل فردی بودن هم به این معناست که شرایط روانی، سابقه یا سوء سابقه، سن و شرایط دیگر را بررسی نموده و سپس اقدام به صدور حکم در مورد آن شخص نماید.

وکیل پایه یک دادگستری | مشاوره حقوقی | تنظیم شکواییه | تنظیم لایحه | کانون وکلای بین المللی | کانون وکلای دادگستری |